طبقه بندی انواع مدل های کسب و کار تجارت الکترونیک (قسمت اول)

تصور زندگی امروز بدون اینترنت تقریبا غیر ممکن است؛ زیرا این فناوری ارزش های جدیدی ایجاد کرده است که یا قبلا مطرح بودند ولی بستر مناسبی برای ارائه نداشتند به عنوان مثال قدرت قیمت گذاری مشتری در فضای جدید؛ و یا ارزش هایی که در گذشته مطرح نبودند و تنها با ایجاد فناوری های جدید امکان بروز پیدا کردند مانند امکان ارائه سفارشی محصولات برای هر مشتری و یا تشکیل جوامع مجازی. همچنین از دیگر توانایی هاي منحصر به فرد فضاي وب امکان ایجاد روش هاي جدید کسب و کار و تمایز آن با کسب و کارهای سنتی است.

 

در این یک سال اخیر ویروس کرونا در کنار تمامی تلخی ها و مشکلاتی که به جهان تحمیل کرد، باعث شد تا اکثر کسب و کارها جهش عظیمی به سمت الکترونیکی شدن داشته باشند و این درک برای همگان ایجاد شد که کسب و کارهای سنتی با توجه به پیشرفت های تکنولوژیک امروزی کارایی بالایی نمی توانند داشته باشند و برای موفقیت و بقا در بلند مدت راهی جز رو آوردن به کسب و کارهای الکترونیکی مبتنی بر مدل های کسب و کار با امکان موفقیت بالا نیست.

 

مقایسه بازار سنتی با بازار الکترونیکی

 

معیارهای مقایسه	بازار الکترونیکی	بازار سنتی
عدم تقارن اطلاعات	کاهش یافته	زیاد
هزینه جستجو	کم	زیاد
هزینه مبادله	کم (برخی اوقات هزینه ندارد)	زیاد
تفاوت قیمت	کم	زیاد
واسطه	احتمالا بیشتر	احتمالا کمتر
هزینه موجودی	کم	زیاد

 

کسب و کار الکترونیک (e-business)

 

با اختراع سیستم های فناوری و ارتباطات، خصوصا بعد از معرفی تار جهان گستر وب، حوزه جدیدی به نام کسب و کار الکترونیکی در شرکت ها معرفی شد. بسیاری از تولیدکنندگان سنتی و فروشندگان از این بستر برای بهبود کسب و کارشان استفاده کردند. اصطلاح مدل کسب و کار الکترونیکی شامل فعالیت های کسب و کار از طریق رسانه الکترونیکی است. کسب و کار الکترونیکی شامل سه بخش اصلی است: خرید الکترونیکی، سازماندهی الکترونیکی و تجارت الکترونیک. تمرکز این مقاله بر انواع مدل های کسب و کار تجارت الکترونیک است که فعالیت های کسب و کار بین مشتری و شرکت را از طریق رسانه الکترونیکی پوشش می دهد.

 

تجارت الکترونیک (e-commerce)

 

تجارت الکترونیک شامل تمام فرآیندهای آنلاین بازاریابی، فروش، تحویل، خدمت رسانی و پرداخت برای محصولات و خدماتی است که از طریق اینترنت مبادله می شوند. این نوع تجارت فراتر از خرید و فروش آنلاین است و فرآیند خرید، فروش، انتقال یا تبادل محصولات، اطلاعات و خدمات از طریق شبکه های کامپیوتری صورت می گیرد.

 

هدف اصلی تجارت الکترونیک، اداره دیجیتالی مبادلات است. این امر به کسب و کارهای مجازی در هر مقیاسی اجازه می دهد تا به صورت مجازی در هر جایی قرار گیرند و با هر کسی و در هر جایی تماس برقرار کنند. این امر موانع جغرافیایی را از بین می برد و تمام مصرف کنندگان را تبدیل به مشتریان بالقوه می کند.

 

شرکت هایی که در این حوزه فعال هستند چه به عنوان خریدار و یا فروشنده، از فناوری های مبتنی بر اینترنت و تجارت الکترونیک بهره می گیرند.

 

چرا تجارت الکترونیک متفاوت است؟

 

• حضور در همه جا: حاضر بودن در هر زمان و هر مکانی
• دسترسی جهانی: اندازه بازار بالقوه برای تجارت الکترونیک تقریبا برابر با اندازه جمعیت آنلاین جهان است.
• استاندارد جهانی: استانداردهای فنی برای تجارت الکترونیک تابع استانداردهای جهانی است.
• غنای اطلاعات: وب دسترسی به پیام­های ارزشمند متنی، صوتی و تصویری را به طور همزمان برای تعداد زیادی از مردم فراهم می­آورد.
• تعامل: اجازه ارتباطات را به دو طرف می­دهد.
• تراکم اطلاعات: حداکثر مقدار و کیفیت اطلاعات.
• شخصی/سفارشی: پیام­ها به نام افراد، علاقه و خریدهای گذشته آن­ها ارسال می­شوند.

 

مزایای تجارت الکترونیک

 

برای کسب و کارها

• گسترش بازار از محلی به بین المللی.
• کاستن و یا حتی حذف کانال های توزیع بازار.
• وجود موجودی کمتر با استفاده از زنجیره تأمین از نوع کششی.
• کمک به کسب و کارهای کوچک برای رقابت در مقابل کسب و کارهای بزرگ.
• کاهش هزینه ایجاد، پردازش، توزیع، ذخیره سازی و بازیابی اطلاعات از طریق دیجیتالی کردن آنها.

 

برای مشتریان

• ارتباط سریع برای گرفتن قیمت و مقایسه آنها.
• امکان مبادله از هر مکانی.
• دریافت اطلاعات مرتبط و جزئی در کوتاه ترین زمان.
• قابلیت شخصی سازی محصولات.

 

برای جامعه

• کاهش مسافرت ها و کاهش ترافیک جاده ای و کاهش آلودگی هوا.
• مردم در مناطق روستایی می توانند مثل سایر مردم از محصولات و خدمات بهره ببرند.
• شانس کاهش تقلب از طریق دادن خدمات اجتماعی با کیفیت.

معیارهای طبقه بندی مدل های کسب و کار تجارت الکترونیک

 

هر کسب و کاری حداقل به یک مدل نیاز دارد که بتواند رفتار کسب و کار خود را بر اساس آن ساختار دهد و به منظور ایجاد درآمد و بقای کسب و کار از آن استفاده کند. این مدل چگونگی کار کلی سیستم را کنترل می کند.

 

تحلیل مدل های کسب و کار تجارت الکترونیک بر اساس سه معیار صورت می گیرد:

اقلام مبادله شده (Traded items): 

 

در تمامی مدل های کسب و کار تامین کنندگان، مشتریان و شرکا بواسطه مبادله اقلام متنوع با یکدیگر تعامل دارند. معیار اقلام مبادله شده به معنی محصولات تولید شده برای مشتریان به منظور کسب درآمد است. این معیار خود شامل سه دسته است:

 

خدمات شامل تمامی انواع خدمات، از جمله خدمات حمایت از مشتری، ارتباط خریدار و فروشنده؛

 

کالاها شامل مادی و یا غیرمادی مانند نرم افزار؛

 

محصول مکمل یا اضافی شامل محصولات کوچکی که هم می تواند مادی باشد و هم غیرمادی. این معیار جز فعالیت های کلیدی مدل کسب و کار محسوب نمی شود اما می تواند درآمد قابل توجهی ایجاد کند و کسب و کارها با استفاده از این محصولات یا خدمات می توانند پکیج کاملی از تسهیلات به مشتری را ارائه دهند. به عنوان مثال فروش تجهیزات جانبی تلفن همراه در کنار فروش تلفن همراه.

 

مالکیت (Ownership):

مالکیت محصولات و خدمات ارائه شده به مشتری را می توان به سه دسته تقسیم بندی کرد:

 

مالکیت از نوع تولید محصول که در این حالت، شرکت خود به تولید محصول می پردازد. فرض بر این است که شرکت می تواند محصولات و خدمات را مستقل از فعالیت هایش تولید کند. به عبارت دیگر اگرچه تولید بدون توجه به مشتری توجیه اقتصادی ندارد اما مفهوم تولید و ارائه تنها به برنامه ها و میزان تمایل شرکت بستگی دارد.

 

مالکیت محتوا به این معنی است که شرکت بستری برای فعالیت ها فراهم می کند در حالیکه محتوا به مشارکت کاربر یا مشتری بستگی دارد. در این نوع مالکیت بر خلاف گروه تولید وجود مشتری حیاتی است و بدون آن شرکت فقط به عنوان یک بستر فعالیت می کند. یک شرکت ممکن است تصمیم بگیرد بدون مشتری به فعالیت خود ادامه دهد هر چند محتوای اصلی بدون تعامل بین کاربران نمی تواند تولید شود.

 

دسته سوم مالکیت میانجی گری است که در این نوع از مالکیت شرکت بستری برای ارتباط بین تولید کننده کالا یا خدمات و مشتریان ایجاد می کند. این فعالیت جز فعالیت های اصلی مدل کسب و کار محسوب می شود و بدون مشارکت و تمایل دو طرف بی معنی است. تفاوت این ویژگی با محتوا این است که در مالکیت محتوا مشارکت کنندگان از دسته مشابه هستند اما در مالکیت میانجی گری معمولا یک طرف کسب و کار و طرف دیگر کاربران هستند. بعلاوه در مالکیت محتوا مفاهیم عموما توسط کاربران تولید می شود و این افراد کاربران حرفه ای هستند و از این تعامل سود می برند.

 

درآمد (Revenue):

 

معیار سوم درآمد است که این معیار نیز مانند دو معیار پیشین شامل سه شیوه است:

 

درآمد مستقیم که در این نوع درآمد شرکت مالک مدل کسب و کار و محصولات و خدمات است و درآمدش را بواسطه ارائه محصولات و خدمات خود به کاربران یا مشتریان کسب می کند.

 

درآمد حاصل از کمیسیون نوع دیگری از درآمد مدل کسب و کار تجارت الکترونیک و بصورت درصدی (پورسانت) از پولی است که توسط دریافت کننده خدمات به دست می آید. مصرف کنندگان نهایی به صورت غیرمستقیم از طریق افزایش استفاده از محصولات و خدمات درآمد بیشتری را برای شرکت ایجاد می کنند. این شیوه درآمد معمول ترین شیوه در مدل کسب و کار تجارت الکترونیک است و پل ارتباطی بین ارائه کننده محصول و خدمات و مشتری نهایی است.

 

درآمد حاصل از هزینه اشتراک نیز روش درآمدی دیگری است که درآمد از طریق هزینه های دریافتی از کاربران تامین می شود. همچنین هزینه اشتراک به عنوان اجاره یک محصول (مادی و عموما غیرمادی) در نظر گرفته می شود. این هزینه می تواند بصورت دوره ای، ثابت و یا برای هر بار استفاده باشد.

 

 

با توجه به این معیارها در قسمت دوم این مقاله، 8 مدل کسب و کار تجارت الکترونیک را مورد بررسی قرار می دهیم.