شرکت های دانش بنیان
شرکت دانش بنیان، به شرکت یا موسسه خصوصی یا تعاونی گفته می شود که عنصر علم و دانش، بخش جدایی‌ناپذیر آنها محسوب می‌شود. این شرکت ها به منظور بهره وری از علم و تولید ثروت، توسعه اقتصاد دانش محور، تحقق اهداف علمی و اقتصادی و تجاری سازی نتایج تحقیق و طراحی و تولید کالا و خدمات در حوزه فناوری های برتر و با ارزش افزوده فراوان به ویژه در تولید نرم افزارهای مربوط تشکیل می شود. ماهیت علمی و دانش محور این شرکت‌ها موجب شده است که قشر دانشگاهی و پژوهشگر، مانند دانشجویان و اعضای هیئت علمی، نقش بسیار مهمی در آنها ایفا کنند و به طور خلاصه می توان گفت فعالیت شرکت‌های دانش بنیان، تجاری‌سازی یافته‌های پژوهشی و افزایش درآمدهای اختصاصی دانشگاهها و واحدهای پژوهشی و همچنین توانمند سازی آنها در حیطه صنعت نیز است. به طور کلی به شرکت یا موسسه ای که از لحاظ فنی، مالی و سیستمی پارامترهای مورد نظر آیین نامه ارزیابی و تشخیص صلاحیت شرکت ها و موسسات دانش بنیان را دارا باشد، دانش بنیان گفته می شود.
ایجاد شرکت دانش بنیان، امتیازات و مزایای بسیاری در راستای گسترش تولیدات دانش بنیان و توسعه محصولات و خدمات شرکت در پی خواهد داشت. از ویژگی های شرکت های دانش بیان می توان به این اشاره کرد که این شرکت ها، اساساَ کالا و یا محصولی تولید نمی کنند و به نوعی نقش رابط بین ایده‌های تجاری و تولید و ارتقای فناوری هستند. یعنی در این گونه شرکت‌ها، ایده‌های نو و قابل پیاده‌سازی علمی توسط پژوهشگران و قشر فرهیخته، در مسیر تبدیل به فناوری‌های کاربردی و تولیدی به کار گرفته می‌شوند. این شرکت ها می توانند هیچ‌گونه مالکیت قابل لمس و مادی نظیر زمین، ماشین آلات و دستگاه‌ها و تجهیزات تولیدی نداشته باشند، افراد تحصیلکرده و باتجربه اطلاعاتی تولید میکنند که این اطلاعات می تواند محصولات اصلی شرکت محسوب شده و برایشان درآمدزایی دارد. یکی از مهم ترین مسائل حقوقی در شرکت های دانش بنیان حفظ اطلاعات و دانش فکری و حفظ حقوق مالکیت معنوی است که این امر ضرورت کار دقیق حقوقی در حوزه مالکیت فکری را می طلبد. این شرکت ها از ۱ تا ۱۰۰ درصد سهام آن متعلق به یک دانشگاه یا واحد پژوهشی و یا از ۵۱ تا ۱۰۰ درصد آن متعلق به اعضای هیات علمی دانشگاهها یا واحدهای پژوهشی باشد. اگر سهام دانشگاه کمتر از ۵۰ درصد باشد شرکت دانش‌بنیان خصوصی است و در غیر اینصورت شرکت دانش بنیان دولتی است.
تاسیس شرکت های دانش بنیان
شرکت های دانش بنیان از جمله شرکت های هستند که کانون توجه مسئولین کشور قرار گرفته اند و توسط دولت حمایت می شوند از جمله تسهیلاتی که توسط دولت به آنها داده می شود، می توان به تسهیلات کم بهره یا بدون بهره بلند مدت یا کوتاه مدت، معافیت از پرداخت مالیات، عوارض، حقوقی گمرکی، سود بازرگانی و عوارض صادراتی به مدت ده تا پانزده سال، تأمین تمام یا بخشی از هزینه تولید، فناوری و مهندسی و تولیدی شرکت‌ها و موسسات دانش بنیان، ايجاد پوشش بیمه ای مناسب برای كاهش خطرپذيری محصولات و دستاوردهای علمی و همچنین اولويت استقرار شركت ها و مؤسسات دانش بنیان در محل پارک های علم و فناوری، مراكز رشد، مراکز نوآوری و شتابدهنده ها را اشاره کرد.
بسیاری از افراد گمان می کنند برای دانش بنیان شدن، باید از ابتدا شرکت و یا موسسه ای دانش بنیان ثبت نمایند، در حالیکه چنین نیست. به عبارت دیگر نیازی نیست که از ابتدای کار شرکت یا موسسه دانش بنیان ثبت شده باشد و یا در موضوع فعالیت آن کلمه دانش بنیان ذکر گردد. در حالت کلی نحوه دانش بنیان شدن این است که، شرکت یا موسسه ثبت شده باید تاییدیه دانش بنیان را از معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری دریافت نماید. بدین منظور شرکت ها می توانند در سامانه reg.daneshbonyan.ir ثبت نام نموده و مورد ارزیابی توسط کارگزاری های رسمی معاونت علمی و فناوری قرار بگیرند. معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری دارای شانزده ستاد و هفت معاونت زیر مجموعه است. از جمله وظایف این معاونت، توسعه فناوری، تقویت فرآیند تجاری‌سازی و حمایت از موسسات و شرکت های دانش‌بنیان می باشد، به همین دلیل ارزیابی دانش بنیان نیز از مسئولیت های این سازمان شمرده شده که توسط کارگزاری های رسمی این معاونت از جمله مرکز نوآوری و شتابدهی تگ ( شرکت تردد گستر) انجام می پذیرد.
اهداف شرکت‌های دانش بنیان
1-تشویق اعضای هیئت علمی دانشگاه ها، نوآوران، مخترعان و واحدهای پژوهشی برای فعالیت های بیشتر در رفع احتیاجات مردم
2-تحقیق و پژوهش و در نتیجه کاربردی کردن این تحقیقات
3-برنامه ریزی و اجرای طرح های توسعه ی کارآفرینی در سطوح ملی، منطقه ای
4- جذب و تبدیل کردن ایده‌ها به محصول و مشاغل پایدار
5- توانمندسازی فارغ التحصیلان دانشگاهی برای ورود به فضای کسب‌و‌کار
6- حمایت، هدایت نوآوری‌ها و توليد کردن فناوری‌های برتر
7- پویا کردن دانشگاهها و واحدهای پژوهشی در جامعه و هدفمند کردن فعالیت آنها
8- همکاری با بنگاه‌های اقتصادی و دستگاه‌های اجرایی و تشویق آنها به بهره‌گیری از نتایج پژوهشی و فناوری‌های شکل‌یافته در این گونه مراکز
9-تجاری سازی یافته های پژوهشی و تحقیقاتی و ایجاد درآمد بیشتر برای اعضای هیت علمی (9-7)
انواع شرکت‌های دانش بنیان
برای آنکه محصولات این شرکت‌ها به عنوان دانش بنیان شناخته شوند، باید دارای خصوصیات و شاخص‌هایی باشند، مثلا محصولات و خدمات تولید شده از سطح فناوری و علمی بالای برخوردار باشند و در حقیقت باید دارای فناوری‌های برتر باشد همچنین وجود طرح توجیهی توسعه‌ای، نمونه‌هایی از محصولات یا خدمات در حد آزمایشگاهی برای تایید یک شرکت دانش بنیان لازم است. این شرکت ها بر اساس مزایای تعلق گرفته به آنها به چهار دسته تقسیم می‌شوند:
۱. شرکت‌های دانش بنیان نوپا نوع یک شرکت های دانش بنیان نوپا در گذشته به شرکت هایی گفته می شد که عمر آن ها کمتر از سه سال بود. با تغییر آیین نامه ارزیابی شرکت های دانش بنیان، به شرکت های دانش بنیان نوپا نوع یک گفته می شود که فاقد اظهارنامه مالیاتی (کارنامه مالی یک سال کاری شرکت که جهت محاسبه مالیات به سازمان امور مالیاتی ارائه می‌شود) بوده و یا درآمدی نداشته باشند. این گونه شرکت¬ها به‌صورت شرکت نوپا نوع ۱ تأیید می‌شوند. این شرکت‌ها برای تأیید شدن باید محصولاتی با سطح فناوری بالایی حداقل در حد نمونۀ آزمایشگاهی و با دارا بودن همۀ معیارهای قانونی مصوب شده ، تولید کنند، این محصول تولیدی علاوه بر داشتن طراحی مبتنی بر تحقیق و توسعه باید از سطح فناوری بسیار بالایی برخوردار بوده ارزش افزوده زیادی را ایجاد نماید تا مشمول فهرست کالا و خدمات دانش بنیان سطح یک گردد.
۲. شرکت‌های دانش بنیان نوپا نوع دو شرکت هایی هستند که مانند شرکت‌های دانش بنیان نوپا نوع یک فاقد اظهارنامه مالیاتی بوده و یا اصلاً درآمدی نداشته اند (اظهار نامه مالیاتی صفر)، شرط تأیید این نوع شرکت‌ها هم این است که محصولات یا خدمات مندرج در فهرست كالاها و خدمات دانش‌بنیان سطح ۲ را حداقل در حد نمونۀ آزمایشگاهی و با دارا بودن همۀ معیارهای ماده های قانونی، تولید و ارائه کنند. محصولات فهرست نوع دو نسبت به فهرست نوع یک از پیچیدگی فنی و تخصصی کمتری برخوردار هستند. شرکت های دانش بنیان نوپا نوع دو تمام مزایای شرکت های دانش بنیان نوپا نوع یک به غیر از معافیت مالیاتی را دارا می باشند.
۳. شرکت‌های دانش بنیان تولیدی نوع یک شرکت های دانش بنیان تولیدی در گذشته به شرکت هایی گفته می شد که عمر آن ها بیشتر از سه سال بود. با تغییر آیین نامه ارزیابی شرکت های دانش بنیان، شرکت های دانش بنیان تولیدی نوع یک زمانی تأیید می‌شود که بیش از ۵۰ درصد درآمدشان در آخرین اظهار نامه مالیاتی، از محصولات دانش بنیان تولیدی توسط خودشان باشد. همچنین سطح فناوری مورد نیاز در محصولات این شرکت‌ها باید بسیار بالا باشد تا تحت فهرست کالا و خدمات دانش بنیان سطح یک قرار بگیرند.
۴. شرکت‌های دانش بنیان تولیدی نوع دو (صنعتی) شرکت‌های متقاضی که در اظهارنامه سال مالی گذشته خود دارای درآمد عملیاتی هستند، شرکت‌هایی که محصولاتشان به مرحله تولید رسیده و این محصولات علاوه بر داشتن طراحی مبتنی بر تحقیق و پژوهش، باید از سطح فناوری نسبتاً بالا برخوردار بوده تا مشمول فهرست کالا و خدمات دانش بنیان سطح دو گردد به‌صورت شرکت دانش بنیان تولیدی نوع دو (صنعتی) تأیید می‌شوند.
متولی بررسی شرکت ها و موسسات دانش بنیان
قانون حمایت از شرکت ها و موسسات دانش بنیان در اواخر سال ۱۳۸۹به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید، از آن زمان تا انتهای دوره ی دهم ریاست جمهوری، متولی بررسی شرکت ها و موسسات دانش بنیان، وزارت علوم بود. پس از آن از دوره یازدهم ریاست جمهوری، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری متولی ارزیابی و اعطای تاییدیه دانش بنیان به شرکت های متقاضی گردید. معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری دارای شانزده ستاد و هفت معاونت زیر مجموعه است. از جمله وظایف این معاونت، توسعه فناوری، تقویت فرآیند تجاری‌سازی و حمایت از موسسات و شرکت های دانش‌بنیان می باشد، به همین دلیل ارزیابی دانش بنیان نیز از مسئولیت های این سازمان شمرده شده که توسط کارگزاری های رسمی این معاونت از جمله مرکز نوآوری و شتابدهی تگ ( شرکت تردد گستر) انجام می پذیرد،کارگزاران حق الزحمه خود را از معاونت علمی ریاست جمهوری دریافت کرده و شرکت های متقاضی احراز صلاحیت دانش بنیان به هیچ وجه مبلغی در این خصوص پرداخت نمی کنند. لازم به ذکر است تنها کارشناسانی که نام آنها در لیست ارزیابان مورد تایید معاونت آمده است اجازه دارند شرکت های دانش بنیان را بررسی و ارزیابی نمایند.
تفاوت شرکت های دانش بنیان و استارت آپ
همانطور که در قسمت بالا در مورد شرکت های دانش بنیان اشاره شد یک شرکت باید دارای شاخص های ویژه ای باشند تا جزء شرکت های دانش بنیان قرار گیرد، در سال های اخیر متاسفانه بین شرکت دانش‌بنیان و استارتاپ مرزی در صحبت ها و نوشته ها دیده نمی شود و در ادبیات برخی از افرادی که در این حیطه کار می کنند نیز به چشم میخورد یکی از دلایل اشتباه گرفتین این دو،داشتن متولی اصلی یکسان برای هر دوی آنهاست. در حقیقت معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری از استارت آپ ها و شرکت های دانش بنیان حمایت می کند، در واقع یک استارت آپ با یک شرکت دانش بنیان تفاوت های اساسی در زمینه های مختلف دارند که در ذیل به آنها اشاره خواهد شد، از تفاوت های اصلی و اولیه این دو، هسته شکل گیری است در شرکت های دانش بنیان مبنای شکل گیری و فعالیت بر اساس دانش و تولید فناوری است ولی شرکت های استارت آپی (Start up) براساس پاسخی است نوآورانه و خلاقانه به یک نیاز موجود برای جامعه است. در مورد میزان سرمایه اولیه لازم در شرکت های استارت آپی معمولاً سرمایه اولیه کمی وجود دارد، اما در شرکت های دانش بنیان بسته به نوع فعالیت شان متغیر است. این میزان هم می تواند کم باشد و هم به نسبت زیاد باشد. در حوزه خدمات و تولید شرکت های دانش بنیان عموماً تولید کننده هستند و شرکت های استارت آپی، خدمات ارائه می دهند. شرکت دانش بنیان مبتنی بر دانش و استفاده از فناوری های نوین هستند ولی شرکت استارت آپ الزاماً اینگونه نیستند و می تواند دانش محور هم باشند، اصولاً مراکز نوآوری(Innovation Center) از شرکت های دانش بنیان و شتاب دهنده ها(accelerator) از استارت آپ ها حمایت می کنند و در بخش حمایت های مالی، سازمان های دولتی و شرکت های بزرگ فعال در حوزه فعالیت شرکت دانش بنیان، از فعالیت های شرکت های دانش بنیان حمایت می کنند و شرکت های سرمایه گذاری و بخش های خصوصی از استارت آپ ها حمایت می کنند
